Η υπερωκεάνιος γραμμή του Βόρειου Ατλαντικού που ένωνε την ευρωπαϊκή με την αμερικανική ήπειρο αποτελούσε, από τα μέσα του 19ου αιώνα και για σειρά δεκαετιών, ένα από τα σημαντικότερα πεδία «ναυτιλιακού ανταγωνισμού» σε διεθνές επίπεδο. Η εκμετάλλευση αυτής της γραμμής υπήρξε, καθ’ όλη αυτή την περίοδο, σημαντική πηγή εσόδων για τις ναυτιλιακές εταιρείες που δραστηριοποιούνταν σε αυτόν τον κλάδο και παράλληλα ένα σύμβολο κύρους για τα κράτη, η σημαία των οποίων κυμάτιζε στα υπερωκεάνια που εξυπηρετούσαν τη σύνδεση ευρωπαϊκών και αμερικανικών λιμένων.

Για σημαντική χρονική περίοδο, τα υπερωκεάνια του Βόρειου Ατλαντικού εξυπηρετούσαν τις πολυπληθείς μεταναστευτικές ροές των κατοίκων της Γηραιάς Ηπείρου, οι οποίοι, προσβλέποντας σε ένα καλύτερο μέλλον, μετακινούνταν κατά εκατοντάδες χιλιάδες προς τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Ανάμεσα στις διαφορετικές εθνικότητες που αναζητούσαν ένα καλύτερο αύριο, πολυάριθμοι ήταν και οι Έλληνες που έκαναν το μεγάλο βήμα προς την απέναντι πλευρά του Ατλαντικού.

Πληθώρα πληροφοριών για την ιστορία της υπερωκεάνιας ναυτιλίας, αλλά και τη δραστηριοποίηση ελληνικών ναυτιλιακών Οίκων σε αυτήν, μπορούν να αντληθούν από το τεύχος της 15ης Αυγούστου 1932 των Ναυτικών Χρονικών. Το αφιέρωμα χρησιμεύει στον σύγχρονο ερευνητή και αναγνώστη ως μια καταγραφή του πλαισίου δημιουργίας των μεγάλων μεταναστευτικών ροών από την Ευρώπη προς την Αμερική, αλλά και ως καταγραφή των εταιρειών και των στόλων που εξυπηρετούσαν αυτή τη μεταναστευτική κίνηση. Ταυτόχρονα, στις στήλες του περιοδικού, ανιχνεύονται τα πρώτα βήματα του ελληνικού ναυτιλιακού επιχειρείν στη διαχείριση υπερωκεανίων με σκοπό τη δρομολόγησή τους σε πλόες προς τις ΗΠΑ. Πιο συγκεκριμένα, η συντακτική ομάδα του περιοδικού ‒μεταξύ άλλων‒ παρουσίασε στο αναγνωστικό κοινό της εποχής την ιστορία πίσω από την κατασκευή του «Μωραΐτης», του πρώτου ελληνικού υπερωκεανίου.

Στο αφιέρωμα του περιοδικού, η Ελλάδα των τελών του 19ου αιώνα περιγράφεται ως μια χώρα «πτωχή εις πλουτοφόρους πηγάς» και με εδάφη που περιορίζονταν από τον κάβο Μαλέα μέχρι τη Θεσσαλία.

Οι πρώτοι Έλληνες που πάτησαν σε αμερικανικό έδαφος και έζησαν σε αυτό το νέο περιβάλλον δημιούργησαν έναν θρύλο γύρω από την Αμερική, χάρη στο συνάλλαγμα αλλά και τις διθυραμβικές επιστολές που άρχισαν να εισρέουν στην Ελλάδα. Όπως και σε άλλα κράτη της Ευρώπης, κάθε γωνιά της Ελλάδας παλλόταν από ενθουσιασμό γι’ αυτόν τον «Νέο Κόσμο», που υποσχόταν την εκπλήρωση «ονείρων γεμάτων ευτυχία».

Πριν από την εμφάνιση του «Μωραΐτης», οι Έλληνες μετανάστες συνέρρεαν στον Πειραιά και στην Πάτρα προκειμένου να επιβιβαστούν για Μασσαλία, Χάβρη και Χερβούργο, διάπλου του Ατλαντικού και αποβίβαση στη Νέα Υόρκη.

Απευθείας γραμμή από την Ελλάδα προς τη Νέα Υόρκη δεν εμφανίστηκε μέχρι το 1901, οπότε και η γερμανική Hamburg-America Line δρομολόγησε τέσσερα πλοία της ‒τα ατμόπλοια «Τένεδος», «Σέριφος», «Γεωργία» και «Σικελία»‒, τα οποία συνδύαζαν τη μεταφορά επιβατών με τις εξαγωγικές μεταφορές διαφόρων ελληνικών προϊόντων. Η δραστηριοποίηση αυτή της Hamburg-America διήρκεσε μέχρι το 1903. Σημειώνεται πως τα υπερωκεάνια της εποχής, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τους επιβάτες της Γ΄ θέσης, αναφέρεται ότι διέθεταν «πρωτόγονα μέσα διαμονής».

Υπό αυτές τις συνθήκες και ενώ καταγραφόταν ολοένα και μεγαλύτερη αύξηση του μεταναστευτικού ρεύματος από τη χώρα μας προς τις ΗΠΑ, άρχισε να γίνεται αντιληπτή η έλλειψη μιας εταιρείας ελληνικών συμφερόντων που θα κάλυπτε τις ανάγκες των πολυάριθμων Ελλήνων που επιζητούσαν ένα καλύτερο αύριο και ταυτόχρονα θα συνέδεε με συστηματικό τρόπο την ήδη πολυάριθμη ελληνική παροικία της Αμερικής με την πατρίδα.

Όπως αναφέρουν τα Ναυτικά Χρονικά, την ανάγκη αυτή διείδαν οι Αριστοτέλης Χριστοφής και Δημήτριος Μωραΐτης οι οποίοι, έπειτα από συνάντησή τους στο Λονδίνο το 1905, άρχισαν να σχεδιάζουν τη δημιουργία μιας τακτικής ελληνικής γραμμής προς την αμερικανική ήπειρο. Η βασικότερη πρόκληση στα σχέδιά τους ήταν η έλλειψη επαρκών κεφαλαίων. Το εμπόδιο αυτό αντιμετωπίστηκε χάρη στις δυναμικές ενέργειες του Δημητρίου Μωραΐτη, ο οποίος κατάφερε να πείσει πολλά επιφανή μέλη της κοινωνίας των Αθηνών και του Πειραιά να χρηματοδοτήσουν τη δημιουργία της νέας αυτής επιχείρησης. Με αυτή τη στήριξη, κατατέθηκε η παραγγελία για την κατασκευή δυο υπερωκεανίων σε αγγλικά ναυπηγεία. Τα πλοία αυτά δεν ήταν άλλα από το «Μωραΐτης», χωρητικότητας 6.045 τόνων, και το ελαφρώς μεγαλύτερο «Αθήναι» των 6.742 grt.

Το πρώτο ελληνικό υπερωκεάνιο που κατασκευάστηκε και τέθηκε σε υπηρεσία ήταν το «Μωραΐτης», το οποίο ναυπηγήθηκε στα ναυπηγεία J. Priestman & Co. του Σάντερλαντ και ταξίδεψε για πρώτη φορά το 1907. Διέθετε κλίνες για 100 επιβάτες της Α΄ θέσης και για 1.500 επιβάτες στην Γ΄ θέση. Νηολογήθηκε στην Άνδρο και έφερε την ελληνική σημαία.

Ο πρώτος κατάπλους του «Μωραΐτη» στον Πειραιά προκάλεσε ρίγη ενθουσιασμού και συγκίνησης στο ελληνικό κοινό. Τα αισθήματα αυτά κορυφώθηκαν όταν έναν χρόνο μετά εμφανίστηκε στα ελληνικά ύδατα και το δεύτερο ελληνικό υπερωκεάνιο, το «Αθήναι».

Τα δύο αυτά υπερωκεάνια εκτελούσαν τη γραμμή Πειραιάς-Νέα Υόρκη εναλλάξ κάθε μήνα, με την αναχώρηση και το πέρασμά τους από άλλα λιμάνια στην Ελλάδα να αποτελούν σημαίνοντα γεγονότα. Γεμάτα από επιβάτες που προσδοκούσαν να φτάσουν στη λεγόμενη «Γη της Επαγγελίας», τα δύο ελληνικά υπερωκεάνια έφευγαν σημαιοστολισμένα, με τις σφυρίχτρες τους να «δονούν την ατμόσφαιρα», ανταποδίδοντας τους χαιρετισμούς από τα μαντίλια των συγκεντρωμένων συγγενών στην προκυμαία.

Από τον Πειραιά, τα ελληνικά πλοία κατευθύνονταν προς Γύθειο και Καλαμάτα, όπου η προσέγγισή τους ήταν πανηγυρική. Οι τοπικοί πληθυσμοί ανέμεναν με άκρατο ενθουσιασμό τα «Μωραΐτης» και «Αθήναι» για τις ολιγόωρες παραμονές των πλοίων στους λιμένες. Παρόμοιες εκδηλώσεις καταγράφονταν και κατά την άφιξη των πλοίων στη Νέα Υόρκη. Σε αυτό το σημείο, οι στήλες των Ναυτικών Χρονικών κάνουν λόγο για τους ξενιτεμένους ομογενείς οι οποίοι συνέρρεαν στους ντόκους της αμερικανικής μεγαλούπολης για να μάθουν νέα από την πατρίδα. Σημαντική μερίδα μάλιστα ανέμενε τις «νύφες», οι οποίες κατέφθαναν στην Αμερική έπειτα από συνοικέσια.

Ωστόσο, η νεοσύστατη εταιρεία που διαχειριζόταν τα «Μωραΐτης» και «Αθήναι» δεν μπόρεσε να αντεπεξέλθει στις δανειακές της υποχρεώσεις και πτώχευσε. Τα δύο πλοία τέθηκαν στη διαχείριση νεοσύστατης εταιρείας, την οποία συνέστησαν πρώην μέτοχοι-πιστωτές του Δ. Μωραΐτη, με το όνομα «Ελληνική Υπερωκεάνιος Ατμοπλοΐα». Στο πλαίσιο αυτής της μετάβασης, το υπερωκεάνιο «Μωραΐτης» μετονομάστηκε σε «Θεμιστοκλής». Η τύχη της διαδόχου εταιρείας «δεν υπήρξε ευτυχεστέρα», όπως μαθαίνουμε σε μεταγενέστερο αφιέρωμα των Ναυτικών Χρονικών της 1ης Ιανουαρίου 1965, και το 1912 η εταιρεία απορροφήθηκε από την «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» της οικογένειας Εμπειρίκου, η οποία μέχρι και το 1935 παρέμεινε η μόνη ελληνική επιχείρηση διαχείρισης υπερωκεανίων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το «Μωραΐτης», και υπό το νέο του όνομα («Θεμιστοκλής»), κατέγραψε περισσότερα από 20 χρόνια στη γραμμή Πειραιάς-Νέα Υόρκη. Με την ονομασία «Θεμιστοκλής» μάλιστα είχε επιταχθεί και συμμετάσχει στους Βαλκανικούς πολέμους την περίοδο 1912-1913 ως οπλιταγωγό.

Σε κάθε περίπτωση, το αφιέρωμα των Ναυτικών Χρονικών της 15ης Αυγούστου 1932, γραμμένο λίγες δεκαετίες μετά τη δρομολόγηση του πρώτου ελληνικού υπερωκεανίου, αποτελεί μια σημαντική καταγραφή όχι μόνο για τις απαρχές της ελληνικής υπερατλαντικής ναυτιλίας αλλά και για την ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης προς τις ΗΠΑ.

Μπορείτε να διαβάσετε το αφιέρωμα των Ναυτικών Χρονικών στο πρώτο ελληνικό υπερωκεάνιο εδώ.