Τον Αύγουστο του 1940 θα συμπληρωνόταν σχεδόν ένας χρόνος από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον Σεπτέμβριο του 1939, με τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Όπως είναι ευρέως γνωστό, η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο θα λάμβανε χώρα στις 28 Οκτωβρίου 1940 και μέχρι εκείνο το σημείο η χώρα μας δεν συμμετείχε σε εχθροπραξίες, τηρώντας στάση ουδετερότητας. Ωστόσο, λίγους μήνες πριν ξεσπάσει ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, ο τορπιλισμός του πολεμικού πλοίου «Έλλη» στο λιμάνι της Τήνου θα συγκλόνιζε την ελληνική κοινή γνώμη.

Το «Έλλη» ήταν ένα ελαφρύ καταδρομικό ή «εύδρομο», όπως το αναφέρει ο ναυτιλιακός Τύπος της εποχής. Κατασκευάστηκε την περίοδο 1912-1913 από τη New York Shipbuilding Corporation για λογαριασμό της αυτοκρατορικής Κίνας, ωστόσο η κινεζική επανάσταση του 1911 θα άλλαζε άρδην τα δεδομένα, με τη νέα κυβέρνηση της Κίνας να μην επιθυμεί την παραλαβή του καταδρομικού.

Με τη ναυπήγηση να ολοκληρώνεται στα τέλη του 1913, η ελληνική κυβέρνηση θα αγόραζε το καταδρομικό το 1914 και θα το ονόμαζε «Έλλη». Το νέο απόκτημα του ελληνικού πολεμικού ναυτικού θα συμμετείχε σε επιχειρήσεις κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Στον Μεσοπόλεμο και πιο συγκεκριμένα τα έτη 1925-1927, το «Έλλη» θα μετασκευαζόταν στη Γαλλία, σε μια προσπάθεια να εκσυγχρονιστούν τα οπλικά του συστήματα, ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει αεροπορικές επιθέσεις αλλά και να βάλει κατά υποβρύχιων στόχων. Άθελά του, το πλοίο θα πρωταγωνιστούσε σε ένα από τα μελανότερα κεφάλαια στην ιστορία του ελληνικού πολεμικού ναυτικού: Το πρωί της 15ης Αυγούστου 1940, το «Έλλη» θα βρισκόταν αγκυροβολημένο έξω από το λιμάνι της Τήνου προκειμένου να συμμετάσχει στις εορταστικές εκδηλώσεις για τη θρησκευτική εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Κατά τη διάρκεια των εορτασμών θα δεχόταν επίθεση από άγνωστο υποβρύχιο, το οποίο έβαλε εναντίον του ελληνικού καταδρομικού με τρεις τορπίλες. Μία από τις τρεις τορπίλες έπληξε τον στόχο της, με αποτέλεσμα να εκραγεί το μηχανοστάσιο του «Έλλη» και να προκληθεί εκτεταμένη πυρκαγιά. Παρά τις προσπάθειες του πληρώματος και διπλανών επιβατηγών πλοίων να ρυμουλκηθεί το καταδρομικό στα ρηχά, το «Έλλη» θα βυθιζόταν περίπου μία ώρα μετά την αρχική επίθεση.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζουν τα αλιευτικά σκάφη τα οποία, παρά τον κίνδυνο ανατίναξης ολόκληρου του καταδρομικού, προσέγγισαν την περιοχή και περισυνέλεξαν ναυαγούς και τραυματίες. Ο μελανός απολογισμός της αιφνιδιαστικής επίθεσης ήταν 9 νεκροί και 24 τραυματίες.

Με ολόκληρη τη χώρα να συγκλονίζεται από την επίθεση στο «Έλλη», ο ναυτιλιακός Τύπος κατέγραψε με χαρακτηριστικό τρόπο την επίθεση εντός του λιμανιού της Τήνου. Τα Ναυτικά Χρονικά, έχοντας καθιερώσει την ειδική στήλη «Δεκαπενθήμερον του Κατά Θάλασσαν Πολέμου», στο τεύχος της 1ης Σεπτεμβρίου 1940 ‒το πρώτο μετά τον τορπιλισμό του ελληνικού καταδρομικού‒ αναφέρουν με συγκίνηση:

«Αισθανόμεθα την υποχρέωσιν ν’ αφιερώσωμεν τας πρώτας γραμμάς μας εις την συγκλονίσασαν τον ελληνικόν κόσμον αδόκητον τραγωδίαν της Τήνου, όπου ένα άγνωστον υποβρύχιον ετάραξε την εορταστικήν ατμόσφαιραν της γραφικής νήσου, τορπίλισε και βύθισε το εύδρομον “Έλλη”, ηγκυροβολημένον και φέρον μέγαν σημαιοστολισμόν προς τιμήν της Μεγαλόχαρης. Το δολοφονικόν αυτό πλήγμα, εις στιγμάς μάλιστα ευλαβικού προσκυνήματος χιλιάδων λαού, πρεπόντως εκαυτηρίασεν ο ημερήσιος Τύπος και κατεδίκασε κάθε ελληνική ψυχή. Τα “Ναυτικά Χρονικά” αφιερώνουν τον σεβασμόν τους εις την μνήμην των ηρωικών θυμάτων».

Έπειτα από έρευνα που διεξήχθη στα θραύσματα των τορπιλών που είχαν χρησιμοποιηθεί, το ελληνικό πολεμικό ναυτικό διαπίστωσε ότι επρόκειτο για πολεμικό εξοπλισμό ιταλικής προέλευσης. Η κυβέρνηση Μεταξά αποφάσισε να κρατήσει μυστικά τα αποτελέσματα των εμπειρογνωμόνων, σε μια προσπάθεια να αποφευχθεί ανοιχτή σύγκρουση με την Ιταλία. Φυσικά, η στάση αυτή δεν αποσόβησε την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, περίπου δύο μήνες αργότερα.

Ο τορπιλισμός του «Έλλη» έχει καταγραφεί στην ελληνική συλλογική μνήμη ως μια αιφνιδιαστική πράξη πολέμου εν καιρώ ειρήνης και ως μια προοικονομία της εισόδου της Ελλάδας στον καταστροφικό Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

________

Η ψηφιοποίηση του αρχείου των τευχών από το 1931 έως το 1983 είναι μια ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Ευγενίδου, στη μνήμη της Μαριάνθης Σίμου.