Του Παναγιώτη Καπετανάκη

Για τους πεσόντες αλλά και αγνοούμενους Έλληνες ναυτικούς, οι οποίοι βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του πολέμου και δέχτηκαν το βάπτισμα του πυρός στον αγώνα για την ελευθερία, μόνο τιμή πρέπει. Όλοι όσοι τιμούμε τις ηρωικές ναυτομάνες πατρίδες μας και αναγνωρίζουμε τον ρόλο της Εμπορικής Ναυτιλίας και των ανθρώπων που την υπηρετούν θα πρέπει να αναλάβουμε πρωτοβουλία για την ανέγερση μνημείου Πεσόντων Ναυτικών κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θα σημάνει καταστροφή για το ελληνικό εμπορικό πλοίο. «Είκοσι χιλιάδας ναυτεργατών και εξακόσια περίπου πλοία μεγάλα και μικρά παρέταξεν εις την μάχην το Εμπορικόν μας Ναυτικόν. Εις τριακόσια είκοσι ανήρχοντο τα ωκεανοπόρα φορτηγά και 10 χιλιάδας τα εν ενεργεία πληρώματά των» (Ναυτικά Χρονικά, 21 Ιουνίου 1945). Η λήξη του πολέμου θα βρει τα δύο τρίτα του ελληνόκτητου στόλου να έχουν χαθεί από βομβαρδισμούς, τορπίλες και νάρκες. Αλλά το πιο οδυνηρό ήταν πως σχεδόν 2.000 Έλληνες ναυτικοί είχαν χάσει τη ζωή τους, ενώ περίπου 2.500 είχαν μείνει ανάπηροι και πολλοί είχαν παραφρονήσει.

Όσοι σεβόμαστε τον ρόλο της Εμπορικής Ναυτιλίας και των ανθρώπων που την υπηρετούν, και βεβαίως η ίδια η ελληνική πολιτεία, θα πρέπει να αναλάβουμε πρωτοβουλία για την ανέγερση ενός μνημείου Πεσόντων Ναυτικών του ΕΝ κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το μνημείο θα ήταν δέον να ανεγερθεί σε περίοπτη θέση στον Πειραιά, στην καρδιά της ελληνικής ναυτιλίας. Αυτός είναι ένας απτός τρόπος, σχεδόν 80 χρόνια από το ξέσπασμα του πολέμου, για να τιμηθούν η μνήμη και το μεγαλείο της ηρωικής προσφοράς του Έλληνα ναυτικού του ΕΝ, όπως έχουν τιμηθεί με ανέγερση μνημείων οι πεσόντες του Πολεμικού Ναυτικού, της Ναυτικής Αεροπορίας καθώς και τα στελέχη του ΛΣ που έδωσαν τη ζωή τους κατά τους πολέμους.

Προς αυτή την κατεύθυνση, έχοντας αναγνωρίσει την ανάγκη ανέγερσης μνημείου Πεσόντων Ναυτικών κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, είχε αρχίσει να κινείται το 2013 το τότε Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου, υπό την ηγεσία του Κωνσταντίνου Μουσουρούλη και εν συνεχεία υπό τον Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη. Συγκεκριμένα, είχε αναληφθεί η πρωτοβουλία συγκρότησης δύο επιτροπών, αποτελούμενων από αξιωματικούς στελέχη του ΛΣ και εκπροσώπους της ναυτιλιακής κοινότητας, οι οποίες θα εξέταζαν πτυχές του ζητήματος ανέγερσης του μνημείου.

Έργο της πρώτης (επιστημονικής) επιτροπής, που συγκροτήθηκε με απόφαση του τότε αρχηγού ΛΣ αντιναυάρχου ΛΣ Δημ. Π. Μπαντιά, ήταν ο εντοπισμός και η διασταύρωση των ονομάτων των πεσόντων ναυτικών απ’ όλες τις διαθέσιμες πηγές, όπως βιβλία, ιστορικές μελέτες, καθώς και από το αρχείο του Ασφαλιστικού Οργανισμού κατά Κινδύνων Πολέμου (ΑΟΚΠ), το οποίο βρίσκεται πλέον στην κατοχή των Γενικών Αρχείων του Κράτους, ενώ μέχρι πρότινος ήταν στην κατοχή του ΥΝΑΝΠ. Ο ΑΟΚΠ είχε συσταθεί το 1939 με τον ΑΝ 2116, με σκοπό την «ασφάλισιν των πληρωμάτων των ελληνικών εμπορικών πλοίων κατά κινδύνων πολέμου», και τελούσε υπό την εποπτεία του τότε Υφυπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας (Ναυτικά Χρονικά, 15 Μαΐου 1947). Έχει ενδιαφέρον ότι η εν λόγω επιτροπή κατέληξε σε συγκεκριμένο πόρισμα, παρά τις εγγενείς δυσκολίες του όλου ερευνητικού εγχειρήματος. Ωστόσο, θα ήταν καλό η όλη προσπάθεια που κατεβλήθη να αξιοποιηθεί και να συνεχιστεί με νεότερη έρευνα από γνώστες των εργαλείων και των μεθόδων της ιστορικής έρευνας, με στόχο τη συμπλήρωση και τη διόρθωση στοιχείων που αφορούν τους πεσόντες ναυτικούς.

Λίγους μήνες αργότερα, με νεότερη απόφαση του αρχηγού ΛΣ αντιναυάρχου ΛΣ Δημ. Π. Μπαντιά συγκροτήθηκε «Ομάδα Εργασίας – Επιτροπή Έργου για την ανέγερση μνημείου Πεσόντων Ναυτικών κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου». Έργο της επιτροπής ήταν ο καθορισμός των ειδικότερων απαιτήσεων για την ανέγερση του μνημείου, όπως η χωροθέτησή του, ο σχεδιασμός και η φιλοτέχνησή του, καθώς και η εξεύρεση χρηματοδότησης για την κάλυψη του κόστους.

Παρά τον ειλικρινή ζήλο, όμως, που επέδειξαν τα μέλη των επιτροπών και το ζωηρό ενδιαφέρον του αρχηγείου του ΛΣ-ΕΛ.ΑΚΤ., η όλη προσπάθεια δεν ευοδώθηκε και με την πάροδο του χρόνου ατόνησε. Ωστόσο, το ζήτημα της ανέγερσης ενός μνημείου σε ανάμνηση της θυσίας εκατοντάδων Ελλήνων ναυτικών κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν πρέπει να ξεχαστεί, ιδίως μάλιστα ενόψει και της συμπλήρωσης 80 ετών τον Σεπτέμβριο του 2019 από την έναρξη του πολέμου.

Η ελληνική πολιτεία, και βεβαίως η ηγεσία του ΥΝΑΝΠ, η οποία γνωρίζουμε πως επιδεικνύει μεγάλη ευαισθησία σε αυτά τα θέματα, θα ήταν σκόπιμο να ανακινήσει εκ νέου το ζήτημα της ανέγερσης ενός μνημείου στον Πειραιά για τους πεσόντες ναυτικούς. Μια πρόταση θα ήταν να επανασυσταθεί η επιστημονική επιτροπή με εξειδικευμένα στελέχη του υπουργείου, καθώς τα Ναυτικά Χρονικά γνωρίζουν πως το ΥΝΑΝΠ διαθέτει πολλά, αξιόλογα και έμπειρα στελέχη στη διαχείριση, στη μελέτη και στην αξιοποίηση αρχειακών τεκμηρίων, ιστορικών πηγών και πληροφοριακού υλικού. Επίσης, θα μπορούσε να υποβληθεί από το ΥΝΑΝΠ σχετικό αίτημα προς τα ΓΑΚ για διευκόλυνση της έρευνας επί του αρχείου του ΑΟΚΠ. Μία ακόμα πρόταση που θα μπορούσε να εξετάσει το ΥΝΑΝΠ είναι να επεκταθεί η έρευνα από την επιστημονική ομάδα και σε άλλες πρωτογενείς πηγές, όπως: (α) αρχεία Νηολογίων-Ναυτολογίων ελληνικών και Προξενικών Λιμενικών Αρχών, (β) αρχεία Δημοτολογίων/Ληξιαρχεία Δήμων, (γ) αρχεία ασφαλισμένων ναυτικών στο ΝΑΤ, (δ) αρχεία σε σχετικές με ναυτικές απώλειες κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βάσεις δεδομένων στο εξωτερικό.

Τα Ναυτικά Χρονικά, έχοντας πρωτοεκδοθεί το 1931, έχουν βιώσει και περιγράψει μέσα από τις σελίδες τους την καταστροφή του πολέμου και το βαρύ τίμημα που πλήρωσε ο Έλληνας ναυτικός του Εμπορικού Ναυτικού. Γι’ αυτόν τον λόγο πιστεύουν πως πρέπει να αποδοθεί με τη δυνατή ακρίβεια η τιμή που πρέπει σε όλους τους «Έλληνες μάρτυρες του κύματος», που αγωνίστηκαν για την πατρίδα και την ελευθερία. Έχουμε, ως ναυτικός λαός, την υποχρέωση να διατηρήσουμε αυτή τη μνήμη της θυσίας τους άσβεστη στο πέρασμα του χρόνου.

Άρθρο από το τεύχος Οκτωβρίου 2018 των Ναυτικών Χρονικών, σελ. 126.